1. MODELE UYGUN TEL VE LEVHA HAZIRLAMAK
1.1. Tel ve Levha Hazırlamada Kullanılan Araç Gereçler
Ocak, pota, çelik maşa, terazi, hesap makinesi, tel şide, tahta şide, silindir, cila motoru,
amyant, hadde, şaloma, elmas, pres makinesi, tel çekme makinesi, sulu tel çekme makinesi,
halkalama makinesi, elektrikli tav ocağı, değerli madenler, sülfirik asit, ispirto, tuz ruhu,
nişadır, teneker (boraks), fırça, tüp, su, deterjan, eldiven, maske, kağıt, kalem, not defteri, önlük
1.2. Tel ve Levha Hazırlama
Hasır örmede kullanılacak tel veya levhalar “alaşım metalleri ve oranları modülü”
içeriğine uygun olarak hazırlanır. Daha sonra hasır örme işleminde kullanılacak ölçü ve
özelliğe getirmek için aşağıdaki işlemler uygulanır.
Tel ve levha hazırlamada işlem sırası:
925 milyemlik gümüş alaşımı için aşağıdaki formülden yapılacak katkı miktarı hesaplanır.
Milyem = Has miktarı X 1000 / Toplam ağırlık
1 kg has alaşıma 100 gr bakır ilavesi yapılarak (1000 + 80 = 1080 gr = 925)
ayar hesaplanır.
Alaşım pota içerisine koyularak ocağa yerleştirilir. Eriterek sıvı hale
getirilir.(Resim 1.1)
Resim 1. 1.: Alaşım metallerinin eritilmesi
Resim 1.2 : Eriyen alaşımın çelik maşa ile potadan tel şideye dökme işlemi
Çelik maşa yardımıyla potayı ocaktan alarak, tel şideye eriyen gümüş
dökülür.(Resim 1.2)
Resim 1. 3 : Şideden telin alınması
Soğuyan 1 cm enindeki alaşım metali, maşa ile şideden çıkarılır.(Resim 1.3)
Telin istenilen ölçüye getirilmesi,
Şideden alınan tel silindir makinesinde 130 mik. Düşürülür, daha sonra sulu tel çekme
makinesinde 130 mikrondan, 5’er mikron incelterek 32 mikrona ininceye kadar çekilir. (
Tavlayıp ispirtolama işlemini 4 kez tekrarlayınız ) telin yumuşaması sağlanır.(Resim 1.4)
Resim 1.4 : Alaşım telinin istenilen ölçüye getirilmesi
Çekme esnasında sertleşen alaşım (fire vermemesi için ) tavlayarak 1 lt suya 0,5
lt ispirto koyarak kaynatılır ve yumuşaması sağlanır.(Resim 1.5)
Resim 1. 5 : Tellerin tavlanması
Çekilen tel kanallama makinesinde 10 gr halkalar haline getirilir.(Resim 1.6)
Resim 1. 6 :Teli makinede kanallamak
Resim 1. 7: Tellerin elektrikli tavlama ocağında tavlanması
Soğuyan halkalar elektrikli tavlama makinesinde (400°) tavlanarak 1 saat
süreyle soğumaya bırakılır.(Resim 1.7)
Çekilen teller sürfirik asit içerisinde 2 dakika kaynatılarak bol suyla yıkanarak,
şaloma ile kurutarak hasır örme işlemine hazır hale getirilir.(Resim 1.8)
Resim 1. 8 : Tellerin hasır örmeye hazırlanmış hali
1.3. Levha Hazırlama Teknikleri
Levha şidesine dökülen alaşım metali silindir makinesinden çekilerek istenilen ölçüye
getirilir. Sonraki şekillendirme işlemleri için levha tavlanarak işleme hazırlanır (Resim 1.9).
Resim 1.9: Levhanın silindirde hazırlanması ve tavlanması
2. HASIR ÖRME
2.1. Tanımı
Belli kalınlıktaki altın ve gümüş tellerin, çift ve yardımcı aparatlarla ile tekniğine
uygun olarak örülerek, takı haline getirilmesi işlemine denir. Hasır örme işlemi zaman ve
sabır isteyen bir el sanatıdır. Hasır örme işleminde örme de kullanılacak olan tel, belli
kalınlıkta değerli veya yarı değerli tel olmalıdır.
Bu teller
Gümüş hasır takı modeli 925 ayar, 32 mikron gümüş telden oluşur. ( kemer, bilezik,
gerdanlık ve küpe için)
Altın hasır takı modeli 22 ayar 32 mikron telden oluşur.(kemer, bilezik, gerdanlık ve
küpe modelleri için).
2.2. Yöresel Kuyumculuktaki Yeri ve Önemi
Tarihçesi, Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon’un fethine dayanır. Kesin başlangıç tarihi
bilinmemektedir.
Trabzon hasır örücülüğü, günümüzde sadece Trabzon’da üretilmektedir. Ülkemizde ve
yurtdışında dünyanın birçok ülkesinde vitrinleri Trabzon hasır kemeri, bilezik, gerdanlık ve
küpesi diye tanınır.
Altın – gümüş hasır örücülüğü, kuyumcu ve örücü arasındaki güvene dayalı, hiçbir
sözleşme yapılmadan yürümektedir. Örücüye tartılarak verilen gümüş – altın teller, köylerde
ve kentlerde ( 200 ‘e yakın ) ev hanımı ve genç kızların, örgüye dönüştürdüğü hasırlar, tekrar
kuyumcuya teslim edilir. Aile ve ülke ekonomisine katkı sağlayıp aynı zamanda ülke
tanıtımına vesile olmaktadır.
Gümüş – altın hasır takı modellerinin patenti Trabzon kuyumcular odasına aittir.
Kaliteyi ve standartı yakalayabilmek için, gelecek nesillere bozulmadan aktarılması
açısından son derece önemlidir.
2.3. Hasır Örmede Kullanılan Araç ve Gereçler
Hasır örme işleminde kullanılan aletlerin başında çift gelir. Ezme ve şekillendirme
işleminde kullanılacağından dolayı belirli bir şekle ve özelliğe sahip olması gerekmektedir.
Çiftte aranan özelliklerin başında çelikten yapılmış olması, örme ve düzeltme işlemine
uygun biçimde şekillendirilmiş olması gereklidir. Düzeltme ve ütüleme işleminde
kullanılacak bir diğer alet de tokmaktır. Dövme sırasında hasır örgüye zarar vermeyecek
sertlikte bir ağaç malzemeden yapılmış olmasına dikkat edilmelidir.
2.4. Hasır Örme İşleminin Yapılışı
Etamin iğnesinin deliğinden gümüş veya altın teli geçirip iğneye dört kez sarınız
ve sabitleyiniz (Resim 2.1)
Resim 2.1 : Teli etamin iğnesinden geçirip sabitlem
Sarmış olduğunuz taraftan sıralı tepecikler kırıp iğneye sıralayınız. 19 kol için 18
tepe kırınız böylece 1. sırayı tamamlayınız (Resim 2.2).
Resim 2. 2. : Örme işleminde birinci sıranın tamamlanması
18’inci tepeye hasırı arkaya çevirerek kenar dönüp tepe kırarak 17’ inci tepeye tel geçiniz.
16’ncı tepenin üzerine tepe kırıp arkadan öne 15’inci tepeye tel geçiriniz.
14’üncü tepenin üzerine tepe kırıp 13’ üncü tepeye tel geçirerek çekip çifte ile
düzeltiniz.(Düzeltme işlemini her tel çekişte çifte içerisine alarak, yumuşak bir
şekilde düzeltmelisiniz. )
12’nci tepenin üzerine tepe kırıp arkadan öne 11’inci tepeye tel geçirip düzeltiniz.
10’uncu tepe üzerine tepe kırıp 9’uncu tepeye tel geçirerek düzeltiniz.
8’inci tepe üstüne 1 mm’ den tepe kırıp 7’inci tepeye tel geçirerek düzeltiniz.
Çekme esnasında tel düğümlenirse mutlaka telin yönüne göre düzeltilmelidir.
6’ncı tepenin üzerine tepe kırıp 5’inci tepeye tel geçirerek düzeltiniz. 4’üncü tepe
üzerine tepe kırıp 3’üncü tepeye tel çekerek düzeltiniz.
2’nci tepenin üzerine tepe kırıp 1’inci tepeye tel geçirerek düzeltiniz. ikinci sırayı tamamladınız (Resim 2.3)
Resim 2. 3. : Örme işleminde ikinci sıranın tamamlanması
1’inci tepeye kenar dönüp tepe kırarak hasırı arkaya çeviriniz, 2’nci tepeye tel
geçirip düzeltiniz. 3’üncü tepenin üzerine tepe kırarak arkadan 4’üncü ana tepeye tel geçirip düzeltiniz.
5’inci tepenin üzerine tepe kırıp 6’ncı ana tepeye, arkadan teli geçirip düzeltiniz.
7’nci tepenin üzerine tepe kırıp 8’inci tepeye tel geçirerek düzeltiniz.
9’uncu tepenin üzerine tepe kırıp 10’uncu tepeye tel geçirip düzeltiniz.
11’inci tepenin üzerine tepe kırıp 12’nci tepeye tel geçiriniz ve düzeltiniz.
13’üncü tepenin üzerine tepe kırıp 14’üncü tepeye tel geçirip düzeltiniz.
15’inci tepenin üzerine tepe kırıp 16’ncı tepeye tel geçirip düzeltiniz.
17’nci tepenin üzerine tepe kırıp 18’inci tepeye tel geçiriniz. Hasırın üçüncü
sırasını tamamladınız (Resim 2.4).
Resim 2. 4. : Üçüncü sıranın tamamlanması
18’inci tepeye kenar dökerek tepe kırıp 17’nci ana tepeye, tel geçirerek düzeltiniz.
16’ncı tepenin üzerine tepe kırıp 15’inci tepeye, tel geçirerek düzeltiniz.
14’üncü tepenin üzerine tepe kırıp 13’üncü tepeye tel geçirerek düzeltiniz.
12’nci tepenin üzerine tepe kırıp 11’inci tepeye tel geçirip düzeltiniz.
10’uncu tepenin üzerine tepe kırıp 9’uncu tepeye tel geçirip düzeltiniz.
8’inci tepenin üzerine tepe kırıp 7’nci tepeye tel geçirip düzeltiniz.
6’ncı tepenin üzerine tepe kırıp 5’nci tepeye tel geçirerek düzeltiniz.
4’üncü tepenin üzerine tepe kırıp 3’üncü tepeye tel geçiriniz ve düzeltiniz.
2’inci tepenin üzerine tepe kırıp 1’inci tepeye tel geçirip düzeltiniz. Dördüncü
sırayı tamamladınız (Resim 2.5)
Resim 2. 5.:Dördüncü sıranın tamamlanması
1’inci tepeye kenar dönerek tepe kırıp 2’nci ana tepeye tel geçirip düzeltiniz.
3’üncü tepenin üstüne tepe kırarak 4’üncü tepeye tel geçiriniz.
5’inci tepenin üstüne tepe kırıp 6’ncı ana tepeye tel geçiriniz.
7’nci tepenin üstüne tepe kırıp 8’inci tepeye tel geçirip düzeltiniz.
9’uncu tepenin üstüne tepe kırıp 10’uncu tepeye tel geçiriniz.
11’inci tepenin üstüne tepe kırıp 12’nci tepeye tel geçiriniz.
13’üncü tepenin üstüne tepe kırıp 14’üncü tepeye tel geçiriniz.
15’inci tepenin üstüne tepe kırıp 16’ncı tepeye tel geçiriniz.
17’inci tepenin üstüne tepe kırıp 18’inci tepeye tel geçiriniz. ( Beşinci sırayı tamamladınız. )
18’inci tepeye kenar dönerek tepe kırıp 17’nci tepeye tel geçirip düzeltiniz.
16’ncı tepenin üstüne tepe kırıp 15’inci tepeye tel geçiriniz.
14’üncü tepenin üstüne tepe kırıp 13’üncü tepeye tel geçiriniz.
12’inci tepenin üstüne tepe kırıp 11’inci tepeye tel geçiriniz.
10’uncu tepenin üstüne tepe kırıp 9’uncu ana tepeye tel geçirip düzeltiniz.
8’inci tepenin üstüne tepe kırıp 7’nci tepeye tel geçirip düzeltiniz.
6’ncı tepenin üstüne tepe kırıp 5’inci tepeye tel geçirip düzeltiniz.
4’üncü tepenin üstüne tepe kırıp 3’üncü tepeye tel geçirip düzeltiniz.
2’nci tepenin üstüne tepe kırıp 1’inci tepeye tel geçirip düzeltiniz. Altıncı sırayı tamamladınız (Resim 2.6).
Resim 2. 6 :Altıncı sırayı tamamladınız. Örme işlemini başardınız.
1’inci tepeye kenar dönerek, tepe kırıp 2’nci ana tepeye tel geçirip düzeltiniz.
3’üncü tepenin üstüne tepe kırıp 4’üncü tepeye tel geçirip düzeltiniz.
5’inci tepenin üstüne tepe kırıp 6’ncı ana tepeye tel geçirip düzeltiniz.
7’nci tepenin üstüne tepe kırıp 8’inci tepeye tel geçirip düzeltiniz.
9’uncu tepenin üstüne tepe kırıp 10’uncu tepeye tel geçirip düzeltiniz.
11’inci tepenin üstüne tepe kırıp 12’nci tepeye tel geçirip düzeltiniz.
13’üncü tepenin üstüne tepe kırıp 14’üncü tepeye tel geçirip düzeltiniz.
15’inci tepenin üstüne tepe kırıp 16’ncı tepeye tel geçirip düzeltiniz.
17’inci tepenin üstüne tepe kırıp 18’inci tepeye tel geçirip düzeltiniz Yedinci sırayı tamamladınız.
18’inci kenar tepeye kenar dönerek üst üste 6’ncı tepenin üzerine 7’nci tepeyi
kırarak, 17’nci ana tepenin bir üstüne teli geçirerek çekip düzeltiniz.
16’ncı tepenin üstüne 7’nci tepeyi kırıp 15’inci ana tepenin üstüne teli geçirerek düzeltiniz.
14’üncü tepenin üzerine 7’nci tepeyi kırarak 13’üncü ana tepenin üstüne teli geçirerek düzeltiniz.
12’nci tepenin üzerine 7’nci tepeyi kırarak 11’inci ana tepenin üstüne teli geçirerek düzeltiniz.
10’uncu tepenin üzerine 7’nci tepeyi kırarak 9’uncu ana tepenin üstüne teli geçirerek düzeltiniz.
8’inci tepenin üzerine 7’nci tepeyi kırarak 7’nci ana tepenin üstüne teli geçirerek düzeltiniz.
6’ncı tepenin üzerine 7’nci tepeyi kırarak 5’inci ana tepenin üstüne teli geçirerek düzeltiniz.
4’üncü tepenin üzerine 7’nci tepeyi kırarak 3’üncü ana tepenin üstüne teli geçirerek düzeltiniz.
2’nci tepenin üzerine 7’nci tepeyi kırarak 1’inci ana tepenin üstüne teli geçirerek düzeltiniz.
( Hasır başlama ve örme tekniğini ortaya çıkardınız. )
Çift örgü oluşundan dolayı 1 eksiltip 1 artırılarak örülür. Tel geçtiğiniz altıncı
delik 5’e düşer kırdığınız tepe altıya tamamlanır. Hasırın 7’nci sırasını tamamladınız.
2.4.1. 925 Ayar Gümüş Telde Ek Yapma İşlemi :
Hasır örme esnasında tel kesilirse veya biterse tekrar takıp örme işlemine devam
etmeniz için ek yapmanız gerekir (Resim 2.7).
Resim 2.7 : Hasırın çift ile düzeltilmesi
2.4.1.1.Düz Ek Tekniği
Hasır takı örgüsünün kenar tepesinde 3’üncü tepeden ek yapmalısınız. Tepeyi çifte ile
yarıdan kesiniz. Kestiğiniz tepe, hasırın arka yüzeyinde kalacak şekilde önden takmanız
gereken teli altıncı deliğe geçirerek arkada kesmiş olduğunuz yarım tepeye 2 mm ekleyiniz.
Tepeden gelen parça altıncı delikten gelen 2 mm’ lik parçanın altına geçirip kalkmamasını
sağlayınız. Çift ile bastırarak düzeltiniz. Örme işlemine devam ediniz (Resim 2.8).
Resim 2. 8. : Düz ek hazırlığı
2.4.1.2. Ters Ek
Hasır örgü modelinde, hazırlamış olduğunuz düz ek yüzeyinde yine kenardan 3’üncü
tepede, tepeyi hasırın ekleri olan ters yüzeyinde hazırlayınız. Tepeyi 2 mm bırakarak çifte ile
kesiniz. Hasır örgü yönüne doğru 2 mm bırakmış olduğunuz tepenin yanındaki tepeye hasırın
ters yüzeyinden 6’ncı deliğe teli geçirerek 1 cm boyunda bırakarak örme işlemine devam
ediniz. Bırakmış olduğunuz 1 cm boyundaki teli 2 mm ‘lik ek teline tepe kırarak birleştiriniz.
Üstten gelen parçayı alttan gelen parçanın altına geçiriniz. Ters eki tamamlamışsınızdır (Resim 2.9).
Resim 2.9. : Ters ekin hazırlanması
2.4.2. 22 Ayar Altın Hasır Örme İşleminde Teli Kaynak Yapma Teknikleri
2.4.2.1. Ters Kaynak
Hasırı. düz kaynak yaptığınız yüzeyde hazırlayınız. Kaynakların çalışıldığı yüzey
hasırın tersidir. Hasırın arka yüzeyinden altıncı deliğe, 5 mm teli geçiriniz. Örme yönüne
doğru hazırlayınız. 2 mm havaya kaldırınız. Tele 5 mm teli, ortadan katlayarak tutunuz.
Beyaz mumu çakmak yardımıyla yakınız. Çiftenin ucuyla ıslak tenekerli kaynaktan 1 adet
alınız. Hazırlamış olduğunuz telleri birbirine tutturduğunuz yerinden yerleştiriniz (Resim2.10) .
Resim 2.10: Tellerin birbirine tutturulması.
Eğri bakır boru ile yanan beyaz mumun alevine doğru üfleyerek, mavi alev çıkarınız.
Alevi kaynakla buluşturarak eritiniz. Birbirine kaynayan telleri çekerek düzeltip yerleştiriniz.
Örme işlemine devam ediniz (Resim 2.11).
Resim 2.11: Ters Kaynağın Yapılışı
Eğri bakır boru
2.4.2.2. Düz Kaynak
Düz kaynak yüzeyinde kenardan 3 tepe, orta bölümde 2 mm bırakarak, çifte ile tepeyi
kesiniz. Kesmiş olduğunuz teli, arka yüzeye çifte ile çekerek alınız ve 2 mm havaya kaldırınız.
Teli çekip çıkardığınız altıncı delikten örmek için takacağınız teli geçirerek 1 cm
bırakınız. Hasırı düz yüzeyine çevirip bırakmış olduğunuz 1 cm teli çifte ile ortadan
katlayarak kaldırmış olduğunuz tele tutturunuz. Kaynağı çifte ile ek yerine yerleştirerek
kaynak yapınız. Eğri bakır boru ile mavi alevi kaynakla buluşturarak eritiniz. Eriyen kaynak
telleri, birbirine tutuşmuş demektir. Kaynağı çekerek altıncı delikten geçirip ters yüzeye
alınız ve düzelterek örme işlemine devam ediniz.
2.4.3. Altın – Gümüş Hasır Örgü Modellerini Ütüleme (Dövme) Teknikleri
Örme işlemi biten hasır takı modelini ağaç tokmak üzerinde, ağaç tokmak eliyle
hasırın kol yönüne göre ellikle vurarak dövünüz. (ütüleyiniz)
Başlangıç noktasından, kenar koldan başlayarak yavaş yavaş vurarak telleri
yerleştiriniz. İki kenarı aynı şekilde dövünüz. Orta kısımları aynı şekilde dövünüz (Resim2.12).
TokmakResim 2.12: Hasırın dövülerek ütülenmesi.
Kol tellerinde kayma oluşmuşsa çifte ile kaldırarak tekrar tokmaklayınız. Hasırın düz
yüzeyinden kol yönüne göre kuvvetlice vurarak rütüşleyiniz (Resim 2.13).
Hasır örgü modeli, kilit ve toka sistemlerine hazır demektir.
Resim:2.13: Örümü bitmiş hasırın ütülenmiş hali.
Hasır örgü modelleri isteğe göre değişebilir. Genişletmek istenirse ( geniş ) 2 tepe
artırınız. Eksiltmek istenirse ( Dar ) 2 tepe eksiltiniz. En geniş 31 kol 30 tepeye çıkarılabilir.
En dar 3 kol, 2 tepeye eksiltilebilir.
3. HASIR ÖRGÜ TAKILARI
3.1. Örgü Kaynağı
Örülen hasır, tezgâh üzerindeki amyantın üzerine konularak şaloma ile tavlanır.
Hasırın yumuşamasını sağladıktan sonra, örgü sülfürik asit içerisine atılarak temizlenir.
Asitten alınan örgü, fırçalanarak bol su ile yıkanarak kurulanır (Resim 3.1).
Resim 3. 1:Hasır örgünün tavlanması ve zaç yağında temizlenmesi
Örme esnasında atan veya ek yapılan teller, saplı iğne ile havaya kaldırılır. Havaya
kaldırılan teller, birbirine tutturularak parça kaynakla kaynatılır (Resim 3.2).
Resim:3.2: Tellerin kaynatılması
Tutturmuş olduğunuz tellerin altına, ucu üçgen ( 900 ayar kalınlığı 1mm) gümüş
plakayı hasır örgünün yanmasını önlemek için geçiriniz. Kaynak fazlalıklarını, üçgen eğe ile
tesviye yaparak tel ölçüsüne getiriniz (Resim 3.3).
Resim:3.3: Kaynak yapılmış tellerin tesviyesi
3.2. Kilit Sistemi
3.2.1. Hasır Bilezik Kilit Sistemi
Kilit Şarnellerinin Hazırlanması
Örme işlemi tamamlanan hasır örgüsünün takıldığı yerde durması için kilitle
bağlanması gerekir. Kilitler kullanım yeri ve tercihe göre farklılık gösterebilir. Kilitleme
sistemindeki amaç, örümü tamamlanmış olan hasırın birbirine tutturulmasıdır.
Hasır örme işleminde genellikle pimli kilit sistemi kullanılır. Hasırın uç kısımlarına
kilit montajı için kapak parçaları hazırlanır ve hasırın tersinden iki ucuna kaynakla montajı
yapılır (Resim 3.4)
Resim 3.4 : Kapak parçalarının montajı
Kilit yapımında kullanılacak olan pim kanalı (daire veya dikdörtgen şarnel) hazırlanır.
Uygun ölçülerde kesilen şarneller, (dişli şeklinde birbirine geçecek şekilde) konumu
sağlanarak destek parçasına kaynatılır (Resim 3.5)
Resim:3.5: Kilit şarnellerinin hazırlanması ve destek parçasına kaynatılması
Hasır örgünün genişliğine (kol sayısına) göre şarnel sayısı ve ölçüsü değişebilir.
Hazırlanan kilit şarnelli destek parçaları hasır uçlarındaki kapaklara kaynatılır (Resim 3. 6).
Resim 3.6 : Şarnellerin hasır örgüye kaynatılması
Kilit Piminin Hazırlanması
Şarnel kilit pimini hazırlamak için, şarnel ölçülerini dikkate alarak uygun ölçüde tel
veya levha kesilir. Hazırlanan levha veya tel tavlanarak kargaburnu veya pense yardımıyla
orta kısmından U şeklinde katlanır. Kilitlemenin sağlıklı olabilmesi için, ara boşluğun uygun
ölçüde olması gerekir.
Hasır örgünün bir ucundaki son uç şarnel, kıl testere yardımıyla yarıya kadar kesilerek
kılçık yuvası açılır. Açılan bu kanal genişliğinde kılçık (tel veya levhadan yapılan frenleme
parçası) hazırlanarak kanala kaynatılarak tesviyesi yapılır. Önceden hazırlanan pimin açık
uçları, önce takılacak şekilde dıştaki şarnelden geçirilerek pimin açık uçları levha ya da
güverse yardımıyla kaynatılarak kilit sistemi tamamlanır (Resim 3.7).
Resim 3. 7: Sürgünün takılması.
Kilit sistemini daha estetik hale getirmek için, şarnellerin üst kısmına toka parçası
hazırlanarak kaynak ve tesviyesi yapılır. Toka çeşitleri kalem toka, hasır toka, telkari toka
şeklinde tasarlanabilir(Resim 3.8).
Resim 3.8: Kalem, telkari, hasır toka çeşitleri
3.2.2. Hasır Gerdanlık Toka ve Kilit Sistemi :
Hasır bilezik toka ve kilit sisteminin teknik aşamalarının aynısını çalışınız.
3.9: Hasıra gerdanlık formunu kazandırmak
Resim 3.10: Gerdanlığa kilit ve tokanın takılması
3.2.3. Hasır Küpe Takı Modelleri
Kilit Sistemi:
Örgü işlemi tamamlanmış hasır küpe modelininin ek ve tellerini tutunuz. Tesviye
yaparak zımparalayınız. Daha önce hazırlamış olduğunuz 0,60 mikron 2 mm enindeki
levhayı şaloma ile tavlayıp temizleyiniz. Levhayı 3 cm boyunda çelik makasla kesiniz. Hasır
örgü küpe modelinin kalınlığında ( 1 mm ) ara boşluk bırakarak, düz pense ile çevirip hasır
en boyutunda dikdörtgen çerçeve hazırlayınız. 1 çift küpe için 4 adet sarmalık hazırlayınız.
Amyantın üzerinde sarmalığın kapatmış olduğunuz ucunu şaloma ile kaynak yapınız. Hasır
küpe örgü modeline sarmalıklar geçiriniz. 4 adet sarmalığın 1’ incisini hasır örgü modelinin
ucuna yerleştirerek,hasır örgüden 4 cm bırakarak 2’nci sarmalığı yerleştiriniz, 2’nci sarmalık
arasında 2 mm boşluk bırakarak, 3’üncü sarmalığı yerleştiriniz, 4 cm bırakarak 4’üncü
sarmalığı son uca yerleştiriniz. Amyantın üzerinde şaloma ile kaynak yaparak temizleyip
kurutunuz. Sarmalıkların fazlalıklarını 2 cm boşluktan keserek ayırıp temizleyiniz. Lama eğe
ile tesviye yapınız (Resim 3.11).
Resim 3.11: Küpe kilit sisteminin sarmalıklarının hazırlanması ve matkapla delinmesi
Küpenin karşı sarmalığına, 1 cm boyunda 0,80 mikron kalınlığında saplık hazırlayıp
kaynak yapınız. Saplıkların uçlarını, tesviye yaparak karşı 0,80 mikronluk deliğe geçirerek
vidalayınız. Hasır küpe modelinin kilit sistemini tamamlamışsınızdır.
3.2.4.Kemer Kilit Sistemi
Hasır örme tekniği ile tamamlanmış kemerin sağ ucuna ( D ) şeklinde bir levha
hazırlayınız, aynı toka teknik aşamalarından geçirerek, toka deseninin aynısını çalışınız. ( D )
tokanın alt kısmına karşılıklı çift levha yerleştirerek, kaynak yapınız. Pense ile aralayarak
hasır kemerin sağ ucuna geçirerek kaynak yapınız. Telkari modülünde anlatılan tekniklere
uygun telkari toka başlığı ve kilit sistemi hazırlanır (Resim 3. 12).
Resim 3.12 : Hasır kemerde kilit sistemi
Hasır Kemer Zımbalarının (İlik) Hazırlanması İşlemi
Önceden hazırlamış olduğunuz 0,80 mikron 1 mm kalınlığındaki levha üzerine zımba
kalıbını yerleştirerek, saplı iğne ile işaretleyiniz. Zımbaların iki ucundan 100 mikron
matkapla (fireze) deliniz. Zımbaları çelik makasla keserek çıkarınız. Üç adet ilik için 6 adet
zımba kesiniz. Zımbaları eşleştirerek saplık teli ile delmiş olduğunuz yerlerden bağlayınız.
Zımbaları sağ ( D ) uçtan başlayarak, 5 cm ölçüp zımbayı yerleştirerek üç yerden
işaretleyiniz. (zımba araları 5’er cm olacak) Zımbaların tellerini keserek, ikisini birbirinden
ayrınız. Zımbalar aynı yöne gelecek şekilde işaretlediğiniz yerlere yerleştiriniz. (zımbanın
biri kemerin altında biri üstünde kalacak şekilde) Her iki zımbayı, pense yardımıyla
sıkıştırarak perçinleyiniz. Şaloma ile kaynak yaparak, tel testere ile zımbaların iç hasırlarını
keserek çıkarınız. Asitte temizleyip kurutunuz.
Kemer Toka Ayaklarının Yapımı
Kemerin sağ ucuna 1 mm kalınlığında, yarım santim eninde hasırın en ebatında çift,
karşılıklı gelecek şekilde yerleştiriniz. Hasır örgü levhanın içinde kalmalıdır. Şaloma, kaynak
boraksla, kaynak yapınız. Kaynak yapmış olduğumuz levhanın üzerine 1 mm eninde hasırı 2
mm taşacak şekilde tekrar bir levha daha yerleştirerek kaynak yapınız. Sürfirik asitte
temizleyiniz. Tekrar tel fırça ile yıkayıp şaloma ile kurutunuz. Yapmış olduğumuz levhanın
kaynak fazlasını lama eğe, üç köşeli eğe, farekuyruğu eğe ile rütüşleyiniz. 240 – 600 no’lu
zımpara ile önce 240 numara ile sonra 600 no’lu zımpara ile zımparalayıp levhaların
parlamasını sağlayınız. Kemeri baştan sona kadar ağaç tokmakla döverek ütüleyip amyantın
üzerinde şaloma ile tavlayarak düzeltiniz. Asitte temizleyip deterjanlı suda fırça ile yıkayıp
şimşir tozu ( talaş ) içerisinde kurumaya bırakınız. ( 2 saat ) kuruyan kemeri tozdan çıkarıp
yumuşak bir fırça ile temizleyiniz. Kemeri ve bütün toka parçalarını maskala ile maskalayınız.
3. 3. Son Kontrol ve Ürün Temizleme
Hasır örgü takı modeli, bittikten sonra dikkatli bir şekilde elinizle ve gözünüzle
inceleyerek kontrol ediniz.
Resim:3.13: Ürünün temizlenmesi
Takı formatı verilip kilit sistemi takıldıktan sonra, bakır tava içerisine 1 lt suya 0,2 lt
sürfirik asit koyarak şaloma ile kaynatınız. Hasır takı modelini, asitin içerisinde 2 dakika
şaloma ile kaynatıp soğuduktan sonra bol suya deterjan koyarak, tel fırça ile fırçalayarak
temizleyiniz. Hasır takıyı şimşir tozu ( talaş ) içerisinde kurutunuz. ( 2 saat ) Yumuşak fırça
ile temizleyerek vitrinleyiniz (Resim 13).
3.4. Fire Hesabı
Hasır takı modellerinin ( tel ve levha, hasır örme, toka, kilit, temizleme ) teknik
aşamalarında, kuyumcu atölyesi, hasır örme atölyesinde 1 kg altın – gümüş fire kaybı
yaklaşık10 gr’ dır .
Fire ve Ramat Toplamak
• Tezgâh üzerinden, çekmeceye dökülen, su dibinde biriken ramatları potada
eriterek tekrar işlenebilir hale getirebilirsiniz.
• Atölye zemininden ayda bir süpürülen ramatları, büyük sanayi makinelerinde ayrıştırabilirsiniz.
( Bütün hasır takı çalışma ortamlarında bir miktar fire ( ramat ) verilmesi kaçınılmazdır.)
Kuyumcu atölye tezgâhında çalışan altın - Gümüş tozu, yumuşak fırça ile diz üzerine
açılan çekmeceye dökünüz, tozları sarı küçük kürekle toplayarak alınız. Atölye zemini demir
parmaklıklarla pas paslanır. Dökülen altın-gümüşü, ayda 1 süpürerek toplayınız. Tel çekme
ve ürünü temizleme esnasında akan suları bir kapta toplayarak dibine süzen ramatı bir beze
süzerek alınız. Hasır örme esnasında siyah diz bezi kullanarak, kırılan parçaları bir kutu
üzerinde toplayınız.
Altın – gümüş hasır örme esnasında önünüze mutlaka siyah kare şeklinde düz bezi
örtünüz. Dökülen parçacıkları bir kutu içinde biriktiriniz. Çifte ucunu kullanarak, parçaları
kutuya doldurunuz. ( Hasır takı modellerinde örme esnasında örücünün bir miktar fire hakkı vardır. )
 |
KUZEY....
KUZEY...
